Als je het aan mij vraagt moeten we massaal kappen met die verbijsterde houding als er opnieuw femicide heeft plaatsgevonden. Nee, het gaat hier niet over een incident of over een opzichzelfstaande gruweldaad van iemand die ontspoort is en aan de rand van de samenleving woont. Mensen die femicide overkomt, of die het plegen, kunnen jouw buren zijn. Die lieve leraar geschiedenis of de politieagent die binnenkort zijn jubileum viert. Het zijn mensen die midden in de samenleving wonen, werken en leven. Hieronder 5 keer voorbij de verbijstering, zodat je begrijpt waarom het gebeurt, waarom er te weinig aan wordt gedaan en waarom we er iets aan moeten veranderen.
Waarom bestaat femicide in the first place?
Femicide heeft te maken met seksisme. Atria omschrijft deze correlatie on point: "Vrouwen hebben in onze maatschappij te maken met andere verwachtingen over hun gedrag dan mannen. Zorgzaam, lief en meegaand: zo ‘hoort’ een vrouw te zijn. Van mannen wordt verwacht dat zij het tegenovergestelde van vrouwen zijn. Sterk, koel en dominant. Maar in dit beeld herkent lang niet iedereen zich. Een vrouw die het heft in eigen handen neemt, door bijvoorbeeld haar stem te verheffen of een relatie te verbreken, gaat tegen de norm in. Een (ex-)partner of familielid die deze vrouw onder de duim wil houden, in lijn met de mannelijke norm, raakt zo de controle kwijt. Met jaloezie, woede of zelfs agressie tot gevolg."
Het is dus belangrijk om femicide niet te zien als iets wat alleen te maken heeft met geweldpleging, maar dus ook met seksisme. En femicide? Dat is het topje van de piramide van geweld. Al die (bewuste en onbewuste) systemen - van de seksistische grapjes die worden gemaakt tot moord, hebben met elkaar te maken. Sterker nog, als we de grens gaan trekken bij seksistische grappen of denigrerende opmerkingen, leren we mensen aan dat een vrouw niet een persoon is waar je controle over kan of moet hebben.
Veiligheid is een utopie voor vrouwen
Voor een vrouw is haar eigen woning de gevaarlijkste plek om te zijn (UN Women, 2023). Statistisch gezien is de kans het grootst dat zij hier de grootste kans heeft om vermoord te worden. Door wie vraag je je dan af? Door haar mannelijke (ex)partner (in een hetero relatie). De realiteit waar veel vrouwen dus mee moeten dealen is dat de plek waar ze zich het veiligst zouden moeten voelen, met de persoon waar ze zich het veiligst door voelen, in realiteit een luchtkasteel is.
Eén van de uitdagingen in ons rechtssysteem is dat dit systeem primair is ingericht op strafrechtelijke vervolging, terwijl huiselijk geweld (en femicide als gevolg) vaak meer nodig heeft dan alleen het bestraffen van de dader. Er is een bredere aanpak nodig, zoals samenwerking tussen politie, hulpinstanties en organisaties zoals Veilig Thuis, om langdurige veiligheid te waarborgen. Slachtoffers zijn vaak afhankelijk van hulp buiten het strafrecht, zoals veilige opvangplekken en psychologische ondersteuning. Deze hulp is echter vrijwillig en niet altijd toegankelijk, waardoor slachtoffers soms zelf ook nog in gevaar zijn nadat ze gendergerelateerd geweld hebben meegemaakt.
Nederland als zogenaamd ‘tolerant’ land zorgt voor het in stand houden van femicide
Nederland als tolerant land is vergelijkbaar met een straight white guy die zonder enige kennis of ervaring een oordeel velt over zaken waar hij nooit mee in aanraking is gekomen. In Nederland hebben we er een handje naar om onszelf het imago van een tolerant land aan te praten, zodat er zo min mogelijk verantwoordelijkheid gedragen hoeft te worden. Zo zijn we meer dan 10 jaar geleden het eerste land geweest wat het homohuwelijk heeft gelegaliseerd, maar blijven we ons hier al 20+ jaar krampachtig aan vastklampen, waardoor we niet zien dat we jaar na jaar weer verder achteruitgaan met betrekking tot acceptatie. We zien zelfs niet meer dat tegenwoordig de meerderheid van de Amsterdamse jongeren homoseksualiteit niet accepteren in plaats van wel. Zo ook als het gaat over gendergelijkheid. Als we nadenken over het idee dat vrouwen worden vermoord omdat ze vrouw zijn, gaat de gedachte vaak naar alle landen behalve Nederland waarin dit voorkomt. En dat terwijl Nederland in de top 3 staat van landen in Europa waar het vaakst femicide plaatsvindt. Uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat er het afgelopen jaar 41 vrouwen om het leven kwamen door moord of doodslag. Nederland heeft daarmee de twijfelachtige eer om in Europa het land te zijn met de hoogste femicide-cijfers. Ter vergelijking: in Spanje werden de afgelopen jaren zo’n 57 vrouwen vermoord, terwijl het aantal inwoners in dit land tweeënhalf keer groter is. Allesbehalve zeldzaam dus.
Journalisten die met pen een metaforische fack you schrijven richting vrouwen
Als samenleving kom je op een gegeven moment op een punt dat onwetendheid niet meer helemaal opgaat. Dat je soms iets niet weet is helemaal niet erg. Het is juist krachtig als je durft toe te geven dat je iets niet weet. Maar als er na een tijdje zoveel aandacht voor een onderwerp is geweest en je het dan nog steeds niet weet, dan vinden wij dat je onwetendheid verward met ontkenning. En hoe de media zich gedraagt omtrent femicide is heel duidend. Zo zien we vaak nog dat vormen van femicide worden afgedaan als ‘familiedrama’. Dit zorgt er dan ook voor dat het idee blijft bestaan dat femicide een crime passionel is, wat betekent dat een dader met zoveel passie en verdriet (‘wat veroorzaakt is door de ander’) geen andere keus zag dan moord. Zo blijft het idee dat femicide een noodlottig ongeluk is, iets wat niet te voorkomen was, iets wat uiteindelijk is veroorzaakt door het gedrag van de vrouw, in plaats van van de man.
Femicide is de voorspelbaarste vorm van moord
Wil je weten hoe jij als hulpverlener of als omstander wat kan doen aan femicide? Door je bewust te zijn van de rode vlaggen kun je sneller ingrijpen in de voorstadia van femicide. Ironisch genoeg is femicide de voorspelbaarste vorm van moord. De aanloop naar femicide is duidelijk te zien in het patroon dat zich ontwikkelt. Het zijn in totaal acht rode vlaggen die opvallen.
Heb je hulp nodig na geweld of bedreiging thuis, door je partner of een naaste? Of ken je iemand bij wie dit speelt? Bel bij direct gevaar 112. Bel Veilig Thuis voor advies of hulp via 0800-2000 (gratis en kan anoniem).